Nếu lý giải theo góc độ sinh học, cấu tạo của hoa lan rất đơn giản gồm 3 lá đài, 3 cánh hoa và 1 trụ hoa, nhưng nó đã phát huy đủ kiểu mưu kế tài tình từ vẻ đẹp, sự bắt chước, mùi vị, cho tới sự lừa dối và cạm bẫy để thu hút côn trùng đến thụ phấn, hàng trăm hàng ngàn dáng vẻ huyễn hoặc để sinh tồn của hoa lan đã khiến người đời phải mê đắm.

Đài Loan là “Hòn đảo hoa lan”, “với tổng cộng khoảng hơn 4.600 loài thực vật, trong đó hoa lan chiếm 1/10 với hơn 400 loài”. Ông Chung Thi Văn (Chung Shih-wen), tác giả cuốn “Bản đồ lan rừng Đài Loan”, Phó Nghiên cứu viên Sở Thí nghiệm Lâm nghiệp giải thích, hạt giống hoa lan rất nhẹ, thường được gió mùa Đông Bắc hoặc bão từ các nước láng giềng thổi tới Đài Loan, điều này có nghĩa là Đài Loan là nơi giao lưu các loại gen hoa lan, cộng thêm địa hình Đài Loan có sự biến đổi đa dạng và bởi sự chênh lệch về độ cao so với mực nước biển của các khu vực, đã khiến hạt giống hoa lan được sinh trưởng ở những nơi khác nhau, “vì vậy đã biến Đài Loan thành một nơi rất phong phú, đa dạng về hoa lan”.

Bà Lý Thục Mai (bên trái) và ông Giản Duy Tá (bên phải) chung sức kinh doanh “Vườn lan Ihsin”, giúp sự nghiệp của gia đình tiếp tục “nở hoa”.

Vương quốc lan Hồ Điệp

Theo dữ liệu thống kê về thương mại nông nghiệp của Ủy ban Nông nghiệp, Viện Hành chính cho thấy, tổng kim ngạch xuất khẩu hoa của Đài Loan năm 2021 đạt 224,15 triệu USD, trong đó hoa lan chiếm 92,53% với kim ngạch 207,4 triệu USD, giá trị xuất khẩu của lan Hồ Điệp là 160,015 triệu USD, chiếm 71,45% tổng kim ngạch xuất khẩu hoa của Đài Loan. Sở dĩ có được con số khả quan như vậy là nhờ rất nhiều các doanh nghiệp nhân giống hoa lan, họ đã ươm tạo ra rất nhiều giống lan mới.

“Khu công nghệ sinh học hoa lan Đài Loan” tọa lạc tại khu Houbi (Hậu Bích), thành phố Đài Nam, ban đầu được xây dựng theo tiêu chuẩn kỹ thuật của một khu công nghệ, là cụm chuyên sản xuất hoa lan có quy mô lớn nhất thế giới. “Triển lãm hoa lan quốc tế Đài Loan”, Triển lãm hoa lan Tokyo và Triển lãm hoa lan thế giới là 3 triển lãm toàn cầu lớn nhất được tổ chức hàng năm.

Vườn lan Ihsin có thế mạnh về giống và kỹ thuật nhân giống, trong ảnh là giai đoạn hoa lan được gieo cây mầm trong chai.

Năng lực ươm tạo giống mạnh mẽ của doanh nghiệp tư nhân

Ghé thăm Vườn hoa lan Ihsin (Nhất Tâm) ở thị trấn Dalin (Đại Lâm), huyện Gia Nghĩa là địa điểm trồng hoa lan có sản lượng xuất khẩu lớn nhất Đài Loan và đã được truyền lại cho thế hệ thứ ba. Người được xưng hô là “chị dâu hai” – bà Lý Thục Mai (Lee Shu Mei) cho biết: “Vườn lan Ihsin của chúng tôi thời kỳ đầu là khách hàng mang hạt giống đến nhờ chúng tôi gieo cây giống hộ, đợi tới khi mọc thành cây giống họ sẽ mang về trồng”.

Việc ươm trồng hoa lan được chia thành hai phương pháp gồm gieo hạt vô trùng (nhân giống từ hạt) và nuôi cấy mô (cây giống phân sinh). Nếu muốn nhân giống mới thì phải thực hiện theo phương pháp nhân giống từ hạt, còn áp dụng phương pháp nuôi cấy mô phân sinh là để duy trì đặc điểm hình thái của cây giống. Ông Giản Duy Tá (Jian Wei Zuo), thế hệ thứ hai kế thừa công việc ươm trồng hoa lan của gia tộc nói: “Thời kỳ đầu, vì không có thiết bị hoặc kỹ thuật để thực hiện gieo hạt vô trùng nên doanh nghiệp ươm trồng hoa lan quy mô nhỏ đều ủy thác cho chúng tôi làm thay”. Khoảng năm 1998, ông Giản Duy Tá bắt đầu chuyển đổi mô hình kinh doanh, chọn lựa ươm trồng lan Hồ Điệp, dần chuyển đổi dây chuyền sản xuất từ ươm trồng kiểu nuôi cấy mô, sau đó tăng thêm thiết bị và công việc kinh doanh trồng trọt giai đoạn cuối, rồi từ từ mở rộng thêm cho đến thời kỳ hoa nở, tạo mô hình dây chuyền sản xuất khép kín hoàn chỉnh.

Vườn lan Ihsin cũng đã đầu tư rất nhiều công sức cho việc ươm tạo các giống hoa lan, thế hệ đầu người sáng lập vườn lan trong suốt đời mình đã chọn lựa ươm tạo được trên 1.000 giống hoa lan, nhưng ươm tạo một giống hoa lan không phải chỉ ngày một ngày hai là làm được, bà Lý Thục Mai vừa nhẩm tính vừa nói: “Để một giống mới được đưa ra thị trường, ít thì cũng phải mất khoảng 8~9 năm”. Thời kỳ trước đây, Hà Lan cạnh tranh với Đài Loan trên thị trường lan Hồ Điệp, do việc nhân giống mới mất quá nhiều thời gian, vì vậy người Hà Lan đã sưu tầm rất nhiều giống lan của Đài Loan mang về nước rồi nuôi trồng những giống phù hợp với thị trường châu Âu. Chuyên gia nông nghiệp, cựu Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Gia Nghĩa Lâm Lương Mậu (Leon Lin) lấy ví dụ, doanh nghiệp ươm tạo giống hoa lan Đài Loan “Taiwan’s Sogo Orchids” bị nhà nhân giống lớn thứ ba thế giới Dümmen Orange của Hà Lan mua lại và sáp nhập, “Họ đã tập hợp sắp xếp lại các giống lan Đài Loan rồi mang ra tiếp thị với thế giới. Điều này cũng cho thấy tầm quan trọng của nguồn giống đối với thị trường thương mại, nắm chắc được nguồn giống trong tay thì mới có cơ hội triển khai thương mại, quyết định phương hướng của thị trường”.

Ông Hoàng Sùng Đức thử nghiệm trồng lan theo phương pháp giàn nhiều tầng, ông chỉ ra rằng, hoa lan từ lâu đã trở thành ngành công nghiệp đạt đẳng cấp kiểm soát môi trường nuôi trồng, muốn tiến quân ra thị trường thế giới phải biết tính toán hiệu quả kinh tế, không thể chỉ trông chờ vào điều kiện thiên nhiên.

Truyền thuyết về giống Lan Hồ Điệp trắng bông to V3

Có giống lan trong tay rồi, nhưng liệu giống có phát huy được sức cạnh tranh không, có thể thương mại hóa được hay không, ông Lâm Lương Mậu nói: “Quá trình phát triển hoa lan của ông Hoàng Sùng Đức thực sự vô cùng đáng quý”.

Hoa lan Hồ Điệp trắng bông to V3 là giống hoa mà nhà nhân giống Hoàng Sùng Đức (David Huang) từng ươm tạo cho thị trường Nhật Bản vào hơn 30 năm trước, được lai tạo từ giống hoa đực Hà Lan Phal. Taisuco Kochdian và giống hoa cái Nhật Bản Phal. Yukimai, sau khi tiến hành giao phối cho hai giống hoa lại tiếp tục tuyển chọn từ trong số rất nhiều cây giống. Đây là giống hoa hiếm có trên thế giới thích hợp dùng cho cả chậu cảnh lẫn hoa cắt cành. “Giống lan này dễ trồng, dễ uốn tạo hình, muốn hoa nở bông to cỡ nào, nở mấy bông đều có thể điều khiển được, chính vì vậy đã hơn 20 năm rồi mà vẫn bán chạy”, ông Hoàng Sùng Đức nói với nét mặt rất mãn nguyện. 

V3 trở thành giống lan được sử dụng nhiều nhất trên toàn thế giới, bất kể sản lượng hay giá trị sản xuất đều rất đáng kinh ngạc, có người nói rằng nếu không có V3 thì cũng sẽ không có ngành công nghiệp lan Hồ Điệp Đài Loan có quy mô như hiện nay.

Symon thực hiện nâng cấp thiết bị có tính kết cấu, là mô hình thử nghiệm nuôi trồng lập thể đầu tiên có hệ thống vận chuyển cây giống tự động của ngành công nghiệp hoa lan nội địa, đồng bộ triển khai thử nghiệm và thu thập dữ liệu nông nghiệp thông minh.

Con đường tất yếu hướng tới nông nghiệp thông minh

Khi bước vào nhà kính của Công ty Sinh học Nông nghiệp Symon, ta sẽ thấy điểm khác biệt so với những vườn trồng lan khác, đó là hoa lan tại đây được xếp thành 3 tầng gồm tầng trên, tầng giữa và tầng dưới. Đây là mô hình thử nghiệm trồng hoa lan bằng giàn nhiều tầng, nhấn mạnh việc hiệu suất hóa diện tích sử dụng, biến không gian thành lập thể, có thể gia tăng số lượng hoa lan được ươm trồng, nhưng đồng thời cũng đặt ra thử thách về khả năng kiểm soát môi trường. Ánh sáng là điều then chốt giúp hoa lan thực hiện quá trình quang hợp để hấp thu dưỡng chất, vì vậy phải dùng đèn LED để bổ sung ánh sáng cho hoa lan ở tầng dưới. Mỗi loại nhà kính có chức năng riêng khác nhau, mỗi khu vực trong đó đều có đặt thiết bị cảm biến để thu thập các thông số về đối lưu không khí, carbon dioxide, ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm. Những số liệu này chính là nền tảng cho nông nghiệp thông minh, kết hợp với sự phát triển của mạng lưới vạn vật kết nối IoT và điện toán đám mây, sau này chỉ cần hoàn thành cài đặt các điều kiện là có thể tự động quản lý và kiểm soát môi trường theo nhu cầu.

Hoa lan có thể ra hoa quanh năm là nhờ có sự điều tiết vụ sản xuất, mà muốn điều tiết vụ sản xuất thì phải dựa vào kiểm soát nhiệt độ, liên quan đến việc sử dụng năng lượng. Ông Hoàng Sùng Đức giải thích, nhiệt độ của phòng lạnh được cài đặt 24~26 độ C, vào ban đêm thì hạ xuống tới 18 độ C, hoặc sử dụng tấm làm mát kết hợp với hệ thống quạt điện để làm giảm nhiệt độ, vận dụng tốt việc sử dụng điện ngoài giờ cao điểm, quản lý nguồn năng lượng có hiệu quả. Ở phía trước các giàn hoa lan có một đường ray tự động, việc vận chuyển hoa lan giữa các nhà kính đều thông qua đường ray này, giúp tiết kiệm được nguồn nhân lực đáng kể. 

Với quy mô như vậy, hoa lan từ lâu đã trở thành ngành công nghiệp đạt đẳng cấp kiểm soát môi trường nuôi trồng, được gọi là ngành công nghệ cao trong lĩnh vực nông nghiệp là không hề quá lời.

Kỹ thuật phun nhuộm của Symon làm tăng thêm sự mới lạ và vẻ đẹp cho bông hoa lan. Trong ảnh là sê-ri sản phẩm hoa lan màu quốc kỳ.

Đánh giá ưu thế của ngành hoa lan Đài Loan

Từ nhiều năm trước, danh hiệu “Vương quốc hoa lan” của Đài Loan đã bị Hà Lan đuổi kịp, đến nay Đài Loan vẫn nỗ lực để giành lại ngôi vị trước đây, vị thế của ngành hoa lan Đài Loan còn có thể phát huy tới mức nào trên thế giới? “Thử suy ngẫm với một góc độ khác xem sao, nếu kết nối chuỗi giá trị nông nghiệp toàn cầu lại với nhau thì Đài Loan có thể cung cấp phân đoạn nào?”, ông Lâm Lương Mậu đặt câu hỏi.

Năm 2010, anh Giản Gia Đức (Chian Chia Te) - thế hệ thứ 3 của gia tộc họ Giản đã đầu tư xây dựng nhà máy tại miền Tây nước Mỹ. Khi dấn thân cho bước đi đầu tiên này, ngoài việc vẫn luôn coi Mỹ là thị trường chủ lực, thì Vườn lan Ihsin càng có thể tiếp cận gần hơn với nhu cầu của khách hàng, thu thập nguồn thông tin trực tiếp cũng là một sự cân nhắc khác. “Đài Loan là quốc gia đầu tiên có thể xuất khẩu lan trồng bằng giá thể sang Mỹ, ngoài ra còn có sự lựa chọn giống hoa, doanh nghiệp Hà Lan phải cân nhắc vấn đề dễ vận chuyển, vì vậy giống lan được chọn xuất khẩu sẽ không giống nhau”, anh Giản Gia Đức đã phân tích trọng tâm cũng như ưu nhược điểm của Đài Loan và Hà Lan tại thị trường Mỹ.

Gần gũi với người tiêu dùng giúp anh Giản Gia Đức có thể đáp ứng nhu cầu thị trường một cách nhanh chóng, ngân hàng giống lan của Vườn lan Ihsin là một hậu thuẫn lớn mạnh, “thị trường cần gì, chúng tôi đều rất nhanh chóng bắt kịp”.

Mặt khác, Symon đã mở ra một lối đi mới cho “hoa lan nhiều màu”. Để thể hiện sự ủng hộ đối với Ukraine, sản phẩm hoa lan trắng được phun màu vàng và màu xanh lam tạo thành màu quốc kỳ Ukraine mà Symon cho ra mắt đã nổi như cồn. Vào nhiều năm trước, ông Hoàng Sùng Đức đã đầu tư nghiên cứu hoa lan nhiều màu, để nguyên liệu tạo màu không làm làm rút ngắn, mà thậm chí có thể giúp kéo dài tuổi thọ cho hoa lan. Hoa được nhuộm màu bằng cách phun màu và nhuộm hút màu, thông qua hút nhuộm qua các mô mạch của thực vật, giúp tạo những màu sắc tuyệt đẹp chạy dọc theo các mô mạch của hoa; còn phun nhuộm màu cho hoa thì sẽ tùy thuộc vào khả năng thẩm mỹ và cách pha màu, trong đó mẫu sản phẩm khiến mọi người đều phải thốt lên trầm trồ chính là hoa phun màu tạo hình quốc kỳ các nước. Coi hoa lan Hồ Điệp màu trắng là toan vẽ, biến những bông hoa lan thành không gian sáng tác, mở ra khả năng sáng tạo vô hạn.

“Loại hoa ‘nhiều màu’ này mặc dù số lượng không nhiều nhưng nó tạo ra giá trị gia tăng cao. Sau khi cho ra mắt các sản phẩm mới lạ, các mẫu sản phẩm cơ bản cũng sẽ được nâng tầm, sẽ kích thích tiêu dùng”. Nhìn về tương lai, ông Hoàng Sùng Đức có suy nghĩ xa hơn rằng: “Sau vài năm nữa, khi GDP toàn thế giới đều gia tăng, tới khi đó sức tiêu thụ còn đáng kinh ngạc hơn, nhu cầu đối với hoa cũng sẽ khác hẳn. Nếu chúng ta không chuẩn bị đón đầu ngay từ bây giờ thì tới lúc đó sẽ không kịp trở tay”, đó chính là con mắt của một nhà nhân giống có tầm nhìn xa, nhắm tới thị trường quốc tế.

Thông qua việc điều tiết vụ sản xuất, hoa lan có thể ra hoa quanh năm, với sự chung tay hợp lực của ngành công nghiệp hoa lan, chúng ta đang nỗ lực để giúp hoa lan Đài Loan nở rộ trên khắp thế giới.

Kỹ thuật phun nhuộm của Symon làm tăng thêm sự mới lạ và vẻ đẹp cho bông hoa lan. Trong ảnh là sê-ri sản phẩm hoa lan màu quốc kỳ.