Cảm ơn sự đào tạo của Đài Loan! Thời điểm đó đối với một người Miến Điện (người Myanmar) như tôi mà nói, "được đến Đài Loan là do vận mệnh sắp đặt, giống như trúng vé số vậy." Đó chính là lời cảm ơn dành cho Đài Loan của đạo diễn Midi Z khi tác phẩm điện ảnh của anh "The Road to Mandalay" vừa nhận được giải thưởng phim điện ảnh xuất sắc nhất FEDEORA Award tại liên hoan phim Venice.

Bộ phim "Ice Poison" của đạo diễn Midi Z từng đại diện Đài Loan dành chiếc vé lọt vào danh sách đủ tư cách đề cử giải Oscar vào năm 2015, thì bộ phim mới "The Road to Mandalay" đã chính thức được đề cử tham dự Liên hoan phim Venice và giành thắng lợi lớn. Lần đầu tiên bước lên sân khấu quốc tế, trong lúc nhận giải Midi Z nhắc đi nhắc lại rằng, bởi do bầu không khí sáng tác tự do của Đài Loan, điều đó đã bồi thêm dưỡng chất cho anh làm điện ảnh, cho dù rằng anh vốn không xuất thân từ trường lớp điện ảnh.

Đa phần đạo diễn đưa đề tài nỗi khổ của người Hoa ở Miến Điện (Myanmar) vào tác phẩm của mình, từ đó sự hiện diện của Midi Z trở thành nhãn mark riêng đặc biệt trong giới điện ảnh Đài Loan.

Bắt đầu từ tác phẩm tốt nghiệp, phim ngắn "Paloma Blanca" hồi 8 năm về trước, rồi từ đó Midi Z đạo diễn Đài Loan xông pha giành nhiều giải thưởng Liên hoan phim quốc tế, đạt được nhiều sự chú ý. Năm đó Midi Z theo học khoa thiết kế Trường quốc lập Đại học Khoa học Kỹ thuật Đài Loan (National Taiwan University of Science and Technology), tuy không học khoa điện ảnh, thế nhưng giáo sư trong trường nhìn thấy tài năng của anh, đồng ý cho anh dùng phương thức quay phim để làm báo cáo tác phẩm tốt nghiệp, từ đó cứ mỗi năm cho ra đời ít nhất 2 phim ngắn, phim ký sự, hoặc tác phẩm phim truyện, Midi Z làm việc không ngừng nghỉ, anh tôi luyện bản thân theo một kế hoạch dầy đặc.

Tự học điện ảnh, nuôi sống bản thân

"Tôi từng dùng phương pháp thô sơ để thử làm điện ảnh", Midi Z hồi tưởng lại thời kỳ đầu mới quay phim, thực ra mục đích chỉ là để kiếm tiền.

Trong thời gian còn học đại học anh đã tự mình nhận làm dịch vụ, như quay phim đám cưới, quay lễ tốt nghiệp, cắt ghép hậu kỳ, hòa âm phối khí, v,v... đều do anh tự mày mò làm. Cho đến đại học năm thứ tư, do lo sợ tác phẩm tốt nghiệp bị trượt, thì sẽ có nguy cơ bị về Miến Điện, nên anh đến Thư viện Trung Ương  và Thư viện Quốc gia tìm kiếm tài liệu, mượn tất cả sách vở có liên quan đến điện ảnh và đạo diễn về nghiên cứu. Thời gian học thạc sĩ anh dường như sống trong phòng nghiên cứu, mướn vô số DVD về, tắt đèn ngồi xem, thậm chí phần phía sau hậu trường anh cũng không bỏ sót. Vì tiết kiệm nên anh không đi chơi với bạn bè, việc cặm cụi nghiên cứu điện ảnh đã chiếm hết phần lớn thời gian của anh. Lúc đó anh không biết những nỗ lực như vậy là quan trọng đến nhường nào, bây giờ nhìn lại anh mới phát hiện nó đem lại sự hỗ trợ không nhỏ cho việc sáng tạo của mình.

Điều quan trọng là trong quá trình tôi luyện khổ cực đó, chàng sinh viên Hoa kiều Miến Điện vốn không mấy tự tin đã phải lòng với điện ảnh, giáo sư của anh cũng đã phát hiện ra năng khiếu đó.

Midi Z chia sẻ: "tôi không dám nhắc đến hai chữ năng khiếu, nhưng nếu quay những hình ảnh giống như những người khác thì tôi có thể tốt hơn người ta một chút, và cũng nhanh hơn, dễ nhàng hơn, tất nhiên cảm giác thành công sẽ nhiều hơn". Midi Z lúc nào cũng nói năng khiêm tốn, đem theo một chút giọng người Miến Điện, khi nói đến bản thân thì tỏ ra mắc cỡ, phong thái này khác hẳn so với cái thật được biểu hiện qua ống kính điện ảnh của anh.

Phim ngắn " Paloma Blanca " tác phẩm tốt nghiệp khiến mọi người kinh ngạc, liên tiếp giành được sự khẳng định của hàng loạt Liên hoan phim điện ảnh quốc tế như Busan, Liên hoan phim Copenhagen, Liên hoan phim Australian và Liên hoan phim Lyon. Từ đó Midi Z được công ty quảng cáo tuyển mộ, visa công việc trở thành cơ hội ở lại Đài Loan đối với anh. Trong vòng 1 năm ngày đêm nhận hợp đồng làm quảng cáo, cuối cùng thì anh đã kiếm đủ tiền để xây nhà lầu ở quê anh, và cũng để tiếp tục được ở lại Đài Loan, một môi trường sáng tạo tự do nên anh thi vào thạc sỹ, đồng thời cũng bắt đầu suy nghĩ xem sau này phải quay phim với đề tài như thế nào.

Lấy hình ảnh viết về quê hương

"Tôi có lẽ đã xem ít nhất một nghìn bộ phim điện ảnh, cho nên từ từ tôi hiểu ra một số phương pháp, trong đó làm tôi cảm động nhất thường có liên quan đến câu chuyện bối cảnh nơi tôi sinh ra và lớn lên, chính bởi sự xúc động này làm cho tôi muốn quay câu chuyện của riêng mình để lay động con tim của người khác."

Midi Z chia sẻ, phim điện ảnh của anh không phải muốn quay câu chuyện quê hương Miến Điện, mà hy vọng đem câu chuyện của bản thân kể cho những nhóm người khác nghe.

Bởi những gì liên quan đến câu chuyện của Midi Z đều khác rất nhiều so với những ai sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Đài Loan.

Tổ tiên thuộc gốc Giang Tô Nam Kinh, anh sinh ra ở thành phố Lashio vùng Đông Bắc Miến Điện, nơi giáp với biên giới Trung Quốc. Trước 16 tuổi Midi Z sinh sống trong môi trường nghèo khó thiếu thốn vật chất, nơi quyền lực và giàu sang quyết định tầng cấp con người. Với sự đen tối của hoàn cảnh thực tế khiến anh nảy ra ý muốn chạy trốn khỏi nơi đó.

Năm 1988, với số tiền sinh hoạt cả tháng của gia đình mới đổi lấy được phí báo danh thi xin du học Đài Loan. Từ 6000 thí sinh đăng ký dự thi, Midi Z nằm trong số 50 thí sinh thi đậu môn tiếng Trung, anh đem theo 200 đô la Mỹ và một bộ đồ Vest mới mua, cũng là số tiền gia đình dành dụm nửa năm bay sang Đài Loan du học.

Để chi trả tiền sinh hoạt và học phí rồi còn phải gửi tiền về cho gia đình, cuộc sống vừa học vừa làm bắt đầu ngay chỉ sau hai ngày anh đến Đài Loan.

Khắc ghi trong tim sự dẫn dắt của người đi trước

Trong thời gian 10 năm ở Đài Loan, Midi Z chưa một lần về nước, đến năm 2008 sự hối thúc của ý định muốn viết câu chuyện quê hương, anh một mình với chiếc camera về Miến Điện quay phim. Một năm sau đó anh được đề cử giải Kim Mã (Taipei Golden Horse Film Festival) hạng mục học viên sáng tạo học viện điện ảnh, dưới sự giám chế của đạo diễn Hầu Hiếu Hiền(Hou Hsiao-hsien) anh quay bộ phim ngắn Huasin Incident, từ đó anh trở thành học trò của đạo diễn Hầu Hiếu Hiền.

"Đạo diễn Hầu Hiếu Hiền lúc đó nói với tôi rằng, không có kinh phí cũng quay phim được, hồi xưa đạo diễn cũng như vậy, ông dạy tôi rất nhiều điều, ông khuyến khích tôi, cho tôi lòng dũng cảm một mình cũng có thể làm phim ",  Midi Z nói trong sự cảm ơn, những bậc tiền bối trong ngành điện ảnh Đài Loan đều trải lòng dẫn dắt người đi sau.

Năm 2014, bất chấp cái rét của cơn mưa mùa Đông, đạo diễn Lý An đã đến New York tham gia buổi lễ trình chiếu ra mắt bộ phim "Ice Poison", bộ phim hoa ngữ duy nhất lọt vào Festival điện ảnh Tribeca. Sau buổi trình chiếu đạo diễn Lý An đã khen ngợi Midi Z bởi chỉ với trang bị quay hình nghèo nàn và kinh phí thiếu thốn ấy vậy mà anh lại làm nên bộ phim có đề tài đặc biệt, kết cấu hoàn chỉnh và biểu đạt rõ ràng như thế. Ông dùng kinh nghiệm bản thân của mình nói với Midi Z rằng, 1 người làm phim và 200 người làm phim sẽ gặp phải những khó khăn khác nhau. Lúc đó Midi Z nghe trợ lý của đạo diễn Lý An kể rằng, đạo diễn đêm trước đó thức trắng đêm để họp, vậy mà vẫn kiên quyết đến nơi cổ vũ và xem phim, thậm chí sớm dành thời gian hy vọng cùng dùng bữa với Midi Z, để trực tiếp khuyến khích động viên anh, sự cảm động của năm đó vẫn đọng lại trong tim anh cho đến ngày hôm nay.

Năm 2010 anh mua 3 vé máy bay, đem theo 1 chiếc camera, 1 người sản xuất phim và 1 nhân viên thu âm và hoàn thành phim truyện đầu tiên mang tên "Return to Burma". Bộ phim thể hiện cuộc sống con người Miến Điện một cách chân thật, phim được đề cử Tiger Award tại Liên hoan phim Busan và Festival phim quốc tế Rotterdam, trước khi đến với Rotterdam anh đã chính thức nhận được thẻ chứng minh nhân dân trở thành công dân của Trung Hoa Dân Quốc.

Năm 2012 bộ phim thứ hai ra đời mang tên "Poor Folk" nhận được kinh phí nằm trong kế hoạch hỗ trợ của Quỹ điện ảnh HBF Festival phim quốc tế Rotterdam. Đến cuối năm 2013 Midi Z dẫn theo 7 thành viên đoàn phim thâm nhập vùng biên giới Miến Điện, với 10 ngày quay tại đây anh đã hoàn thành đoạn 3 của phim truyện " Ice Poison ", đoạt giải phim điện ảnh toàn cảnh Panorama Liên hoan phim Berlin, giải phim điện ảnh xuất sắc nhất Liên hoan phim Quốc tế Edinburgh, giải đạo diễn xuất sắc nhất Liên hoan phim Thụy Điển và Taipei. Đến năm 2015 Midi Z đại diện Đài Loan tham gia hạng mục giải Academy Award hạng mục phim điện ảnh ngoại ngữ xuất sắc nhất lần thứ 87, cuối cùng tuy không đoạt giải nhưng thực lực của anh được đánh giá khá cao.

Là một biên kịch, đạo diễn, quay phim, người sản xuất, chỉ cần 1000 đô la Mỹ là đủ để quay một bộ phim truyện, trong thời gian đó còn hoàn thành hai bộ phim ký sự là " Jade Miners " và " City of Jade ", ghi lại câu chuyện hình ảnh người anh trai cả đi đào quặng khoáng xa cách nhau 20 năm. Midi Z nói, những bộ phim trước đều có tình tiết về người thân bạn bè, nhưng cái tình cảm thân thuộc nhất thì không thể không tái hiện câu chuyện thành phim. "Đối với tôi mà nói không quay những thứ này trước thì không quay được những thứ khác, thực ra bộ phim The Road to Mandalay là câu chuyện của người chị gái, chị lớn hơn tôi 12 tuổi, nội dung thuật lại câu chuyện con người thế hệ chị và tái hiện ước mơ Đài Loan của người Hoa kiều Đông Nam Á thời nay."

Kéo dài sợi dây chiến đấu, giăng rộng thị trường

Phim của Midi Z có sức mạnh lớn, nhìn thẳng vào số phận thách thức của những con người bé nhỏ, cố bắt cơ hội thoát ra khỏi cái nghèo để thực hiện  mơ ước làm giàu. Cứ thế sự tuyệt vọng bi thương của những người thân, những số phận con người, của sự việc bị sát hại bị làm nhục, dần dần hình thành nên thứ ngôn ngữ đặc thù cho phim của Midi Z, thu hút sự chú ý của giới bình luận điện ảnh toàn cầu.

Trong mắt của Midi Z, điện ảnh là thứ sáng tạo thuần khiết, đối với anh mà nói không có sự hiện diện của bất cứ gánh nặng xã hội hay mục đích chính trị. Anh nói anh không có nghĩa vụ để lên tiếng vì người yếu thế Miến Điện, cũng không vì những gì anh kể lại mà làm thay đổi điều gì, phim điện ảnh của anh đến từ sự quan sát và biểu đạt quan điểm cá nhân. Anh chia sẻ: "tôi không có gánh nặng sáng tác, cũng không bị hạn chế về kinh phí, càng không đặt ra mục tiêu khán giả, tôi chỉ muốn kể những câu chuyện trên trong sự  thoải mái, đây mới đúng là khái niệm sáng tạo giải tỏa xoa dịu của một nhà nghệ thuật. "

Còn khi chúng ta nhìn từ sự phản chiếu của một góc độ khác, thì cũng bởi những bộ phim như thế này, khán giải mới làm quen với Midi Z.

Bộ phim " The Road to Mandalay " với kinh phí gần 40 triệu Đài tệ do các nhà đầu tư từ Pháp, Đức, Miến Điện v.v, thì câu chuyện dính líu đến vấn đề dân tị nạn kinh tế mà thế giới đang quan tâm, khiến cho các nhà phát hành phim và buôn bán quốc tế có hứng thú đầu tư. Đội ngũ làm phim lần này lên đến gần 200 người, đây cũng chính lần đầu tiên anh thử thách với bộ phim truyện điện ảnh quy mô nhất trước đến nay. So sánh với thị trường phim trong nước thời gian gần đây, nhiều đạo diễn gặp khó khăn trong việc kiếm kinh phí, kế hoạch làm phim cũng bị chậm trễ, khiến cho Midi Z vốn dĩ không bao giờ nhìn kinh phí để hạn chế quy cách, đã chuyển hướng sang thị trường đầu tư kinh phí làm phim quốc tế, từng bước vững vàng mở rộng thị trường.

5 năm về trước anh đã bắt đầu viết kịch bản cho bộ phim "The Road to Mandalay" nhưng do không xuất thân từ trường lớp kịch bản điện ảnh nên không đủ tự tin. Một Midi Z khiêm tốn không bao giờ khuất phục thử thách, anh cho ra kế hoạch lấy kịch bản gửi đến các cuộc thi tuyển chọn kịch bản quan trọng trên thế giới, một mặt là hy vọng kiếm chút tiền thưởng để làm phim, lý do khác là nhờ vào con mắt tinh tường của những nhà giám khảo phim toàn thế giới xem câu chuyện của anh có được hiểu và đồng cảm không.

Chỉ riêng kịch bản của "The Road to Mandalay" đã phải soạn thảo lại đến 12 lần, Midi Z nhớ lại quá trình soạn thảo giúp anh làm quen với nhiều giám khảo, cũng đã nắm bắt cơ hội đầu tư sáng tạo quốc tế. Anh tự nhận mình là một tay săn tìm kinh phí trên thị trường quốc tế, anh là nhà sản xuất phim rồi học thêm mảng phát hành phim, khi đối diện với việc đầu tư sáng tạo anh còn phải nghĩ cách làm sao cho tác phẩm của mình bán chạy. Dựa vào tinh thần dũng cảm và sự phân tích vô cùng lý trí, anh tìm cách cho tác phẩm của mình sẽ có ngày trở thành hiện thực. Đến nay tác phẩm của anh tiếp tục đoạt giải, anh nói trong cảm động: "sự cổ vũ này giúp tôi có thêm tự tin, khích lệ tôi tiếp tục bước đi trên con đường điện ảnh phía trước".

Điện ảnh không phải là giấc mơ mà là hiện thực

Năm nay Midi Z 33 tuổi, vì điện ảnh anh rong ruổi hơn bốn mươi quốc gia trên thế giới, tham gia trên một trăm liên hoan phim. Nhiều quốc gia còn tưởng chắc đây là triển lãm tác phẩm do đạo diễn trẻ này tổ chức, nhưng anh chưa bao giờ lấy làm tự hào, cuộc sống riêng tư của anh cũng như bao người bình thường khác. Anh không có những bộ trang phục hàng hiệu hay xe hơi đời mới, không quay phim thì anh ở nhà tự nấu cơm ăn, sinh hoạt mỗi ngày là xem dự án kế hoạch và xem kịch bản. Sau ngày phỏng vấn, anh bay sang Venice tham gia buổi trình chiếu ra mắt toàn thế giới bộ phim "The Road to Mandalay", anh lo lắng vốn tiếng Anh không giỏi, nên đã tự nhắc mình không được bỏ quên máy phiên dịch điện tử. Anh cho rằng điện ảnh chính là cuộc sống thường nhật, chứ không phải là một giấc mơ to lớn.

Midi Z nói: "Tôi ít khi nào nói điện ảnh là giấc mơ, cái này không thật tí nào, đối với tôi thì điện ảnh là hiện thực, có rất nhiều câu chuyện và kế hoạch từng bước từng bước hiện thực nó, càng làm thì càng hoàn thiện hơn." Anh nói anh lúc nào cũng chuẩn bị sẵn sàng, trở về với kiểu quay phim một mình, sự tự do của Đài Loan đem lại cho anh linh cảm sáng tác vô tận, cũng do chàng đạo diễn xa quê này mà ngành điện ảnh Đài Loan thêm phần mở rộng. Midi Z luôn tin rằng, sự hy sinh và thành ý dành cho điện ảnh, sẽ không chịu hạn chế bởi quy cách làm phim, chỉ cần hình ảnh mang tính chất chân thật và tình cảm thì cuối cùng cũng sẽ được nhìn thấy.