Dadaocheng (Đại Đạo Trình) - vùng đất vàng son truyền kỳ của Đài Bắc. Nằm bên cạnh dòng sông Danshui (Đạm Thủy) sóng nước mênh mông, sóng gợn lăn tăn phản chiếu ánh mặt trời lóng lánh, khu vực này đã từng trải qua những năm tháng phồn vinh và nhộn nhịp, sản vật dồi dào, dân cư đông đúc, là cửa ngõ giao thương với thế giới bên ngoài, luôn dẫn đầu trong các trào lưu mới, là nơi chứa chan tình cảm nồng nàn và lý tưởng cao đẹp, một chốn hội tụ của các nhà buôn và những người dân thường, và cũng là một biểu tượng cho thời đại phát triển thịnh vượng của hòn đảo Formosa xinh đẹp.

Đã có thời kỳ Dadaocheng lâm cảnh mai một, sa sút, dần dần bị lụi tàn như một tòa nhà sắp sụp đổ; thế nhưng kể từ cuối thế kỷ trước, dưới sự nỗ lực liên tục của chính phủ và cộng đồng xã hội, đẩy mạnh công tác bảo tồn nhà phố, chấn hưng ngành nghề sản xuất kinh doanh, phát triển công nghiệp sáng tạo văn hóa, để ngày nay tái hiện lại sức sống mới, quang cảnh du khách tấp nập đổ về cùng với sự góp mặt của nhiều cửa hàng mới mở, đã nêu bật lên một nhịp sống mới của Đài Bắc xưa.

Tuy nhiên, giữa truyền thống và sáng tạo mới cũng như mối quan hệ giữa người và người trong xã hội có thực sự hòa nhập, gắn bó như keo sơn với nhau hay không ? Đứng trước giai đoạn biến đổi khó tránh như vậy, đôi lúc sẽ hiện lên những vấn đề tiềm ẩn. Và liệu có thể trở thành thời cơ để trao đổi ? Tạo khả năng đối thoại để tìm sự đồng thuận ? Trong muôn vàn tạp âm khác nhau, không chừng lại tìm thấy sự gợi ý cho những ý tưởng mới đáng để học hỏi.

Thành cổ khởi nguồn từ ba làng xóm

Trong hành trình tìm hiểu nguồn gốc hình thành và phát triển của Đài Bắc, không thể không nhắc đến “ba Phố chợ” – Mengjia (Mãnh Giáp), Dadaocheng và nội thành Đài Bắc, vào thời gian đầu, ba làng xóm này là nguyên dạng phát triển của khu Đài Bắc. Phố chợ Mengjia được hình thành từ bờ sông Danshui, nơi đây cũng từng được vinh danh trong Top thương cảng sầm uất “nhất Phủ, nhị Lộc, tam Mengjia” (đứng nhất Phủ Tainan, đứng nhì Lukang, thứ ba Mengjia), nhưng sau này do tình trạng cảng khẩu luôn bị bồi lắng, cộng thêm yếu tố loại trừ từ bên ngoài tác động vào ngày một mạnh hơn, cuối cùng khu vực này đành phải chịu nhường ngôi vị thủ lĩnh đồng minh cho Dadaocheng, một lực lượng mới trỗi dậy.

Dadaocheng được thành lập từ năm 1853, lúc đó tại Mengjia xảy ra vụ đánh nhau “Ding Hsia Jiao Ping” giữa nhóm người Ding Jiao (Đỉnh Giao) và nhóm người Hsia Jiao (Hạ Giao), thuộc hai phe phái dân di cư từ Trung Quốc, sau đó, người Ding Jiao vẫn lưu trú ở vùng Mengjia, còn người Hsia Jiao bị bại trận nên di dời đến khu vực Dadaocheng định cư. Cư dân Dadaocheng dễ tiếp nhận người ngoại lai hơn cư dân Mengjia, sau này dưới sự quy hoạch của chính phủ và sự đầu tư của Tây phương, đã thành công xây dựng nên một thương cảng phồn vinh thu hút nhiều nhà buôn giàu có sống tập trung tại đây, và trải qua “những ngày tháng trà thơm” được mọi người ngợi khen.

Vì vậy, vào đời nhà Thanh, Dadaocheng, khu vực đi tiên phong trong trào lưu mới đã xuất hiện dãy phố nhà lầu Tây đầu tiên ở Đài Bắc, không những vậy nơi đây còn cho xây dựng một loạt công trình kiến trúc, cũng mang tính chất lần đầu tiên có mặt trên toàn Đài Loan do chính phủ thành lập như Trường ký túc nhà nước “Tây Học Đường”, Trường kỹ thuật chuyên nghiệp “Điện báo Học đường”, “Phòng bán vé xe lửa Dadaocheng”, đây là phòng bán vé đầu tiên có mặt tại ga xe lửa, và “Cục cơ khí trang thiết bị quân đội” sản xuất binh khí, dụng cụ máy móc đường sắt, khiến cho cục lãnh sự các nước lần lượt kéo đến đây thành lập văn phòng làm việc. Dadaocheng và nội thành Đài Bắc đương thời được chia làm hai bên, một bên là trung tâm kinh tế, bên kia là trung tâm hành chính. Trong thời kỳ Nhật Bản đô hộ, lần lượt trình làng nhiều loại sản phẩm như trà, vải vóc, thuốc Bắc, hàng hóa buôn từ hai vùng Bắc bộ và Nam bộ, đã thu hút nhiều thương gia giàu có tụ tập tại Dadaocheng, thi nhau xây cất những tòa lầu hoa lệ, cũng muốn cố ý nêu bật lên thương hiệu của mình. Dưới thời Đế quốc thực dân, trung tâm hành chính nằm trong “nội thành”, ở “ngoại thành” Dadaocheng là khu phố chợ của người Hán, dưới bức tường chia cắt từ trong ra ngoài, cũng đã ngấm ngầm hình thành một tư thế đối lập nhau.

Ông Jou Yi-cheng (Châu Dịch Thành), người sáng lập “ArtYard” (Tiểu Nghệ Trình) tại Dadaocheng nhận định, vào thập niên 1920 trong thời kỳ Nhật Bản đô hộ, là thời điểm phát triển thịnh vượng huy hoàng của Dadaocheng. Tại đây, Bác sĩ Chiang Wei-shui (Tưởng Vị Thủy) đã sáng lập Taiwanese Cultural Association (Hiệp hội Văn hóa Đài Loan), là cơ sở phát triển nền văn hóa và tư tưởng chính trị Đài Loan tiên tiến nhất, những nhà trí thức như Chiang, Lian Heng (biệt danh: Liên Nhã Đường), Xie Xuehong (Tạ Tuyết Hồng), Chiang Wei-chuan (Tưởng Vị Xuyên) lần lượt đến đây mở tiệm sách, thành lập Hiệp hội Văn hóa và chính đảng Dân Chúng Đài Loan, tích cực tổ chức hoạt động liên minh người đồng hành, là trung tâm đồng nhất bản sắc văn hóa dân tộc, giao lưu tư tưởng và sáng tạo sự nghiệp công thương mại, quy tụ nhân tài từ các nơi về đây, và cũng là giai đoạn mà tài năng của họ phát huy rực rỡ nhất trong đời.

Hình ảnh mới của ArtYard ở phía Bắc thành phố

nhộn nhịp ở Dadaocheng không còn nữa, cư dân lần lượt di dời ra ngoài, những tòa lầu Tây từng một thời kiêu hãnh với vẻ đẹp lộng lẫy càng trở nên sầu não trong cảnh phố vắng buồn tênh. Mãi đến khi bước vào thời đại 1980, 1990, trước sự trỗi dậy của ý thức bảo tồn đô thị và ý thức công dân, chính quyền thành phố áp dụng biện pháp “khuyến khích chuyển nhường mật độ sử dụng đất”, động viên cư dân bảo tồn nhà cổ; bên cạnh đó thúc đẩy phát triển phố chợ Tết, tạo nét mới cho những căn nhà cũ v.v..., giữ lại bầu không khí xôm tụ của khu vực. Tuy nhiên do vì sự giới hạn của một vài hoạt động tiết lễ, nên chỉ thu hút dòng người đổ về trong thời gian ngắn tạm, điều này cũng khiến cho môi trường xung quanh trở nên rối loạn, ùn tắc, nhìn từ xu hướng lâu dài khó có thể tái tạo lại quang cảnh nhộn nhịp của xưa kia, nhiều người dân nghĩ rằng, thực sự không thể nào đưa Dadaocheng trở về thời phát triển vàng son như trước đây.

Trong khi đó, ở đâu có câu chuyện thì nơi đó luôn thu hút những người thích kể chuyện đến trú chân. Những năm gần đây, nhiều người phát hiện Dadaocheng ngày nay đã khác hẳn, sự thay đổi này không phải một ngày mà có được, nhưng thực sự đã xảy ra rồi. Tiến sĩ Hsu Yi-hung (Từ Dật Hồng), Học viện Kiến trúc Tsinghua University, Beijing (Trường Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh) đã phác vẽ bằng tay “Bản đồ Văn hóa Dadaocheng” cho biết: “Trước đây khách du lịch và giới trẻ sẽ không bao giờ đặt chân đến khu vực này, ở quanh vùng luôn ảm đạm u tối.” Ông đã để ý và nhận thấy từ năm 2011, sau khi hàng loạt doanh nghiệp sáng tạo như ArtYard vào đóng chốt, bắt đầu từ một dãy nhà phố, một con đường và mở rộng cho đến một khu phố, dần dần đã hoạt động nhộn nhịp hơn. “Có thể giúp giới trẻ nhận biết được nét đẹp của nhà cổ, là điều rất quan trọng, như vậy mới có thể quý trọng đến nền văn hóa cổ truyền của xứ mình.” Tiến sĩ Hsu Yi-hung chia sẻ.

Từ ArtYard dần dần mở rộng ra chuỗi cửa hiệu trong phạm vi bao gồm quán trà, quán cà phê, cửa hàng đồ gốm, tiệm bán vải, cửa hiệu bán hàng hóa, nhà sách, cửa hàng bán trái cây, hàng thủ công mỹ nghệ và sân khấu nhỏ. Ông Jou Yi-heng cho hay: “Ngay từ đầu tôi đã chỉ định cần sự có mặt của 5 thể loại truyền thống cố hữu bản địa bao gồm: trà, vải, nông sản (thuốc Bắc, hàng hóa Bắc bộ và Nam bộ), nghệ thuật tuồng (hiện đại và truyền thống), kiến trúc (du lịch và thiết kế). Tại đây không có những ngành nghề nào mà từ 150 năm qua chưa từng tồn tại ở khu Dadaocheng.”

Ngày nay cảnh nhộp nhịp sôi động ở khu phố đã được nhìn thấy rõ như ban ngày, những cửa hàng sáng tạo văn hóa mới cùng được xếp ngang hàng với doanh nghiệp truyền thống, tạo nên một phong cảnh kỳ diệu trên phố cổ, không những nhận được sự tán thưởng của nhiều người, cũng thu hút thương gia quay trở lại mở tiệm kinh doanh, nâng cao ý nguyện của thế hệ sau nối tiếp nghề truyền thống của cha ông. Lấy ví dụ chúng tôi đã lưu ý có nhiều cửa tiệm cũ bán đồ mây tre, dụng cụ nông nghiệp, dưới sự tác động của doanh nghiệp mới, đã có những thay đổi về mặt trưng bày, độ chiếu sáng, đường di chuyển, kết quả là thu hút đông đảo du khách và đặc biệt là khách du lịch nước ngoài tới tham quan, bởi vì trong ánh mắt của họ, đây mới thực sự là những nét đặc trưng của Đài Loan.

Ông Jou Yi-cheng nhấn mạnh, điều đáng quý của Dadaocheng, đó là một thời đại, một loại tinh thần, ngập tràn lý tưởng thực tiễn. Ông hy vọng ý nghĩa tiêu biểu nhất của khu phố sẽ là, tái thiết lĩnh vực công cộng của Đài Loan, sử dụng phương pháp sáng nghiệp vi mô kinh doanh bền vững, khuấy động sáng tác văn hóa và giá trị công cộng. Hy vọng này có lẽ còn quá cao, thế nhưng với những người chung một chí hướng, họ đã tập hợp cùng nhau nỗ lực, thể hiện bằng hành động thực tiễn chính là cách chứng minh tốt nhất.

Hội tụ nhân văn, làm sống lại phía Nam thành phố

Rời khỏi Dadaocheng, chúng ta hãy tiến về khu phía Nam thành phố. Trong thời kỳ Nhật Bản cai trị Đài Loan, chính phủ thực dân đã quy hoạch một dự án đô thị ngay ngắn có trật tự ở phía Nam nội thành Đài Bắc, gồm ký túc xá kiểu Nhật, bờ sông, công viên với thảm cỏ xanh mướt, không những tạo ra môi trường sinh hoạt thoải mái cho người Nhật, đồng thời cũng đặt nền móng phát triển cho Đài Bắc. Cư dân ở phía Nam thành phố, phần đông là những nhà trí thức hoặc làm công chức giáo viên, sự hội tụ của nguồn nhân tài này đến nay vẫn còn tồn tại trong đô thị, bên cạnh đó các kiến trúc cổ kính cũng là một điểm sáng thu hút không ít người đi đường dừng chân chiêm ngưỡng.

Lấy thí dụ nhà hàng “Kishu An” bán đồ ăn Nhật của ngày trước, hiện nay đã chuyển mình thành “Taipei Forest of Literature” (Công viên Văn học Đài Bắc), thừa kế nền văn hóa tâm linh của phía Nam thành phố. “Qing Tian 76” tọa lạc tại phía Nam thành phố, vốn là nhà ở cũ của giáo sư giảng dạy tại Taihoku Taipei Imperial University (Trường Đại học Đế quốc Taihoku Đài Bắc), ngày nay lại trở thành một nhà hàng cổ kính và thường xuyên tổ chức hoạt động audio tour hướng dẫn du khách tham quan. Con đường Jinhua (Kim Hoa) nằm ở khu phía Nam thành phố, tại đây được Chính quyền thành phố Đài Bắc thực hiện “Phong trào vận động bảo tồn nhà cổ”, hy vọng từ dự án tu sửa, phục hồi các kiến trúc kiểu Nhật, làm sống lại những điểm sáng của văn hóa, thu hút càng nhiều người đến chiêm ngưỡng nét đẹp của nhà cổ.

Trong đó, công trình tu sửa khu “Nhà cây Nishikicho” do ông Liu Kuo Tsang (Lưu Quốc Thương) phụ trách thiết kế, tác phẩm nổi tiếng của ông là căn nhà màu xanh “Blue Print” ở Tainan (Đài Nam). Ông Tsang cho biết, hy vọng qua sự cải tạo khu nhà cây này, có thể đưa khu phố Jinhua trở thành điểm khởi động, làm sống lại phố cổ, chỉ cần được tiến hành thuận lợi, bảo tồn kỹ lưỡng, sẽ là nguồn tư sản văn hóa của xã hội. Trong bản vẽ thiết kế hiện nay, đã đưa vào bộ mặt cũ của mỗi thập niên khác nhau, vận dụng phép gợi ý nhẹ để thể hiện nét đẹp, giúp mọi người hiểu được kiểu dáng nhà ở của Đài Loan trong mỗi thời kỳ.

Đồng thời, điểm khác nhau lớn nhất khi sửa sang khu “Nhà cây Nishikicho” so với tất cả kiến trúc kiểu Nhật, đó là dưới sự xét duyệt, đôn đốc của Chính quyền thành phố Đài Bắc, nơi đây đã được phép xây lên một tháp ngắm cảnh, sau này khi đứng trên ngọn tháp du khách sẽ có cảm giác như một chú chim đang bay lượn trên không, dõi mắt ra xa ngắm nhìn những hoa văn tuyệt đẹp của của các kiến trúc cổ xung quanh, với một cảnh quan như vậy kết hợp với cây long nhãn trong vườn, tạo thành một sự hội nhập với tự nhiên vô cùng thú vị. Từ cách thiết kế không gian mới mẻ này, hy vọng giúp người dân có những trải nghiệm sâu sắc, hiểu biết và gần gũi hơn với ngôi nhà cổ. Từ Dadaocheng cho đến vùng phía Nam thành phố có thể thấy được rằng, mối quan hệ gắn kết giữa con người và không gian không phải là chuyện đơn giản. Trong xu hướng hiện nay không chỉ đột phá khuôn khổ cũ mà còn hướng đến tiền đề là tôn trọng lịch sử, để tiến hành trùng tu và tái hiện dấu vết văn hóa; đồng thời cũng chú trọng đến sự tác động khu vực, thúc đẩy mối quan hệ gắn kết của con người. Nơi đây sẽ không còn là một căn nhà, một con phố, mà là cả một khu phố, thậm chí xuyên khu vực, thêu dệt lên mạng lưới trao đổi giữa người với người.

Xét đến cùng, chỉ có con người mới có thể làm sống lại ngôi nhà, làm cho phố phường được tồn tại, đồng thời có thể ghi lại những câu chuyện, truyền tụng cho từng thế hệ mai sau, trong một không gian được xếp chồng lên nhiều dấu tích, vận dụng trí thông minh của người đi trước, xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn cho đời sau.